|
بێڵا ئهخمهدۆلینا* 10.4.1937 – 29.11.2010 هه‌لبه‌ستڤانا رووسی مه‌زن
پێشگۆتن و وه‌رگه‌راندن ژ زمانێ رووسی حوســـــــــێن حه‌بــــــه‌ش
نایه بیرا من، ب زندی من گوهداریا هه‌لبه‌ستخواندنا بێڵا ئهخمهدۆلینا کربه، لێ ده‌نگێ وێ یێ ژ کوورانیا گه‌وریێ ده‌ردکه‌ت هین من ژبیرنه‌کری، وێ د ته‌له‌ڤیزیۆنێدا هه‌لبه‌ستێن خوه تم لئه‌زبه‌ر دخواندن، ژ هه‌لبه‌ستڤانێن رووسی ڕا عاده‌ته‌که سروشتیه. بێڵا ئه ئهخمهدۆلینا ل گه‌ل سێ هه‌لبه‌ستڤانێن رووسی: یێڤگێنی یێڤتۆشێنکۆ، ئه‌ندرێی ڤۆزنیسێنسکی و رۆبێرت رۆژدێستڤێنسکی رۆله‌که مه‌زن لیستیه د پێشدابرانا هه‌لبه‌ستڤانیا رووسیدا د نیڤێ دوهه‌میندا ژ سه‌دسالیا بیستان، هه‌ر یه‌ک ژ وان ده‌نگه‌کی تایبه‌تیه، هه‌ر یه‌کی ژی رێچه‌که خوایی کوور و درێژ د لیتێره‌توورا رووسیدا هێشتیه. سه‌ردۆره‌ک ژبۆنا هه‌لبه‌ستخواندنێ ئه‌ز ل ڤر ژی دخوازم چه‌ند رێزان لسه‌ر هونه‌را هه‌لبه‌ستخواندنا هه‌ڤپیشه‌ێن بێڵایێ بنڤیسم: د ده‌مناندا ئه‌ز ل هه‌لبه‌ستخواندنا هه‌رسێ هونه‌رمه‌ندێن مێر ئامه‌ده‌بوومه و من ب زندی ل خواندنا وان گوهدارکری؛ ێی. یێڤتۆشێنکۆ وه‌ک جادووبازان مه‌را دکه ناڤ ناڤه‌ڕۆکا هه‌لبه‌ستا خوه، ئه‌و ئاواز و ریتما رووسی ب گیان و هه‌ستێن مه‌را ڕا به‌ردده. نه ته‌نێ ل مۆسکۆ، لێ ل بۆنێ ژی ئه‌ز د وێ ئه‌تمۆسفێرا جادووییدا ژییام. جارا یه‌که‌مین ئه. ڤۆزنیسێنسکی من ل فاکوولتێتا مه، ل زانینگه‌ها مۆسکۆ بهیست، چه‌ند ئه‌کته‌ر ژی هاتبوون ئاریکاریا وی بۆ خواندنێ، لێ ده‌ما ئه‌و دچڕکینه و بێژه‌یان ب هێز ژ گه‌وریێ ده‌ردخینه و کیتا داویێ هێزدار و درێژدکه، وێ چاخێ تایبه‌ندمه‌ندییکه ڤۆزنێسێنکی هوکاردار د هه‌لبه‌ستێدا په‌یدادبه. د ئێڤاره‌که مۆسکۆیدا، ل داویا سالێن هه‌فتێ که‌نالا تێلێڤیزیۆنی یا یه‌کێ ئێڤاره‌که هه‌لبه‌ستخواندنێ ژێ ڕا ئاماده‌کر، هه‌لبه‌ستڤان ب ڤان په‌یڤان ده‌ست پێکر لگه‌ل مووزیکێ و مۆری ب گۆڤدێ من ڕا هاتن:" ڤۆزله‌ژیتی \ ڤینکی \ نه نێبۆ \ ڤۆزله‌ژیتی \ ڤینکی \ نه مۆرێ \ ڤۆزله‌ژیتی ..." (دینه \ تاجه‌گولان \ ل ئه‌سمێن \ دینه \ تاجه‌گولان \ لسه‌ر ده‌ریایێ \ دینه ... رۆژا دن ئه‌ز چووم با برایێ هه‌لبه‌ستڤان عه‌بدوڵڵا په‌شێو هه‌لبه‌ستا خوا یا نوو، نایاب "سه‌ربازی ون " ژ من ڕا خواند، ئه‌ز شابووم، من گۆت ته ژی دهۆ گوهداری ڤۆزنیسێنسکی کربوو، گۆت ئه‌رێ. من ئه‌و هونڕاوه‌یا وه‌رگه‌راند عه‌ره‌بی، ئه‌و پڕ ب دلێ عه‌بدوڵڵا ژی بوو. ر. رۆژدێستڤێنسکی ژی ب ده‌نگێ خوایی هنه‌کێ که‌که‌چ و ب شه‌وات خه‌مگینیێ ب خواندنا به‌رهه‌مێن خوا ڕا ل مه‌را دبارینه. د نیڤێ سالێن هه‌فتێدا ژ سه‌دسالا بۆری ل ناڤ بڕه‌که خوانده‌ڤانێن فاکوولتێتا مه یا رۆژنامه‌ڤانیێ ژینه‌نگاریا یێ. یێڤتۆشێنکۆ ب نهێنی به‌لاڤدبو. شانسا من ژی هه‌بوو، کو یه‌که‌مین به‌رهه‌ما ڤه‌په‌نی ب رووسی ل مۆسکۆ بخوینم. د وێ به‌لگه‌هێدا هه‌لبه‌ستڤان لسه‌ر زۆرداریا ستالین نڤسیبوو. وێ چاخێ نڤیسه‌ڤان ژ ب. ئهخمهدۆلینا حه‌زدکر. هین ل بیرا من نه‌چوویه، کو د رۆژه‌که هه‌لبه‌ستخواندنا وی دا بێڵا سۆز دابوو یێ وه‌ره گوهداریێ. وی نڤسیبوو، کو د ناڤ ئه‌ونا هه‌زار چاڤاندا، چاڤێن بێڵا ژی وێ ل من بنڕن. ئه‌و پاشێ پڕ ل چاڤێن هه‌ڤ ته‌ماشه‌دکن، ده‌ما بێڵا دبه هه‌ڤژینا وی یا یه‌که‌م. پشت ڕا بێڵا شوو ب جه‌ند مێرێن دن ڕا دکه. د 10.4.1937 دا بێڵا ئه‌خماتۆڤنا ئهخمهدۆلینا ل مۆسکۆ ژ باڤه‌کی ته‌ته‌ر و ژ دێیه‌که رووسی ـ ئـیتالی دبه و رۆژا 29.11.2010 ل نێزیکا مۆسکۆ ل پێرێدێلکینا ڤی دنێ ب جی دهێله. هین د دبستانێدا ئه‌و هه‌لبه‌ستان دنڤیسه. ژ سالا 1955 تا 1960 ل ئینستیتووتا لیتێره‌تووری یا ب ناڤێ مه‌کسیم گۆرکی دخیونه. د وێ ده‌مێدا جاره‌کێ تێ ده‌رکرن، چنکێ پشگرییا ژه‌هرکرنا بۆریس په‌ستێرناک نه‌کر، لێ جاره‌که دن وێ ڤه‌دگه‌رینن ئینستیتووتێ. دیوانا یه‌کێ "ستروونا" (تێل) سالا 1962 به‌لاڤدبه. ئه‌و د ناڤ هه‌ڤپیشه‌یاندا رند ده‌نگ ڤه‌دده. هه‌رسێ هه‌لبه‌ستڤان یێڤگێنی یێڤتۆشێنکۆ، ئه‌ندرێی ڤۆزنیسێنسکی و رۆبێرت رۆژدێستڤێنسکی ئاریکاریا وی کرن، کو ئه‌و بوو یه‌ک ژ هه‌لبه‌ستڤانێن ناڤدار. تا سالا 2000 بیست و هه‌یشت دیوانێن هه‌لبه‌ستڤانێ به‌لاڤبوونه. لێکۆلینا وێ لسه‌ر ئه‌لێکسه‌نده‌ر پۆشکین و میخائیل لێرمۆنتۆڤ ژی پڕ نرخداره و هه‌روه‌ها وه‌رگه‌را به‌رهه‌منه هه‌لبه‌ستڤانێن گرۆزینی (جۆرجی) بۆ رووسی. ب. ئهخمهدۆلینا یه‌ک ژ هه‌لبه‌ستڤانێن ناڤداره ل رووسیایێ. ب. ئهخمهدۆلینا ل ئالیێ ره‌خنه‌ڤانين دژی سیستێما سۆڤیێتی ژی ب قه‌هره‌مانی دما، ئه‌وێن مینا ئه‌ندرێی سه‌خارۆڤ، لێڤ کۆپۆلێڤ ـ ئه‌و کۆپۆلێڤێ ده‌ما ئه‌نتیمرۆڤان ل به‌غدادێ باژارێ کوردستانێ حه‌له‌بجه گازکرن، نامه‌یه‌که پشگریێ ژ نڤیسه‌ڤانێ ڤان رێزان ڕا شاند ـ و یێن دن، له‌ما ژی ئه‌و پڕ هات ئێشاندن، وێ دگۆت "ئه‌ز نه ژنه‌که سیستێما کۆله‌داریێ مه". هه‌لبه‌ستڤانییا ب. ئهخمهدۆلینا چاوا پسپۆرێن رووسی دبینن، کو ئه‌و هه‌لبه‌ستڤانییه‌که ڤه‌کرییه، هه‌می فێنۆمێنێن ژیانێ، گه‌ر چقاس بچووک بن ژی، ب ده‌ست وێ دا دبنه سیمبۆلنه هه‌لبه‌ستڤانی. ژ وێ ڕا "نه ستاتیکا (ره‌وشا هێمنی د کێلی ده‌مه‌کێدا) لێ دینامیکا (لڤا پێشکه‌تنێ د ده‌ما گوهارتنا بوویه‌راندا) ریتما هه‌لبه‌ستا ئهخمهدۆلینا نومادکن. د ده‌ستپێکا به‌رهه‌مڤانیا خوا دا وێ ب ئاوایه‌کی فه‌ره بێژه‌یێن سه‌رسوڕمایی بکاردانین ... لێ پاشێ هه‌لبه‌ستڤانیا وێ ساده و ئێپیکی بوو". ئه‌ز هێڤیدکم، کو پڕانیا هه‌لبه‌ستڤانێن مه یێن کورد ژی خوا ژ وێ گێژه‌شێتیێ رزگاربکن و ڤه‌گه‌ڕن ژیانا رێئال، لدۆر خوا بنڕن، ب دلسۆزی و ب گه‌رمی په‌یاما هه‌لبه‌ستڤانیێ بلندبکن. دو که‌نالێن تێلێڤیزیۆنی رووسی ت ر ت و که‌نالا یه‌کێ، ئه‌وێن بۆ ئه‌ورۆپا تێن وه‌شاندن د 29 \ 30 .11.2010 دا پرۆگرامێن تایبه‌تی ب بوونه‌یا مرن و ڤه‌شارتنا هه‌لبه‌ستڤانێ دوباره و ئاماده‌کرن. د وان که‌نالاندا راینه بالکێش هاتنه گۆتن، یه‌ک ژ وان پسپۆران یێ ب ناڤێ ئه‌رفیێف ـ ئه‌و ژی د ده‌ما برێژنێڤ دا هاتبوو تاراوگه‌هکرن و بێڵڵا سه‌ردانا باڤێ وی دکر ـ وه‌ها گۆت: " بێڵڵا ئه‌ڤینا ژیانێ راڤه‌دکر" یه‌کی دن ژی ئاخڤی: "ئه‌و ده‌نگێ نفشان بوو". ئه‌ڤ دو هه‌لبه‌ستێن ل ژێرهاتی من ژ پرتووکا " مێتێل" (بابه‌رف، باده‌ڤ) ئا سالا 1977 ل مۆسکۆ به‌لاڤبوویه وه‌رگه‌راندن. مخابن هه‌ر ئه‌و به‌رهه‌ما د پرتووکخانه‌یا من دا هه‌یه. بۆن 29.12.2010 ئه‌ڤ نڤیسا د گۆڤارا *"ڕامان" دا، هه‌ژمارا 167، نیسان 2011 به‌ڵاڤبوویه.*
کی زانه ...؟
کی زانه، ئه‌زێ هین چقاس بژیم؟ ئه‌رێ، کێم ده‌مه‌کێ یان هه‌رده‌مێ! ئه‌ز به‌رخوداریا جیهانێ دکم بۆنا وێ کێم ده‌مێ و هه‌رده‌مێ.
گه‌ر چ ژی ببه، خوا ناچه‌مینم، ته‌نێ ب ساناهی پیرۆزدکم: خه‌مگینیا ته یا زووره‌ڤۆکی، و بێده‌نگیا خوا یا داوینی.
لاڤـــــــــا
هوون مه‌گرین لسه‌ر من! ئه‌ز دژیم؛ ئه‌زا خه‌مگین هه‌ژار، رندا بێگار، باشووررییا ل باکوورا ساویر، ل ناڤ ئێشا زراڤا زیاندار، دژی ب له‌رزه‌تایێ ل باشوور.
هوون مه‌گرین لسه‌ر من! ئه‌ز دژیم؛ ئه‌وا کوله‌ک لبه‌ر په‌رستگه‌هێ، ئه‌زا سه‌رخۆشمایی لبه‌ر سفرێ، و ئه‌وێ نمێژدکه بۆ خوه‌دێ، ب ئیکۆنکێشێ نه‌دار ڕا – دژیم.
هوون مه‌گرین لسه‌ر من! ئه‌ز دژیم؛ ئه‌و که‌چا تێگێشتی، یا ره‌وشه‌نبیر، یا د ده‌م وه‌رێدا هین نه‌دیار، هه‌لبه‌ستێن من، ته‌مریا سۆره‌زه‌ر، وه‌ک ئه‌فسه‌نه بێم ناسین – ئه‌ز دژیم.
هوون مه‌گرین لسه‌ر من! ئه‌ز دژیم؛ ئێی خویشکێن دلنارین و دلۆڤان، ل جه‌نگا بێهوود، به‌ری بمرم، ل بن وێ ستێرا خوا یا ره‌وشه‌ن و ب چ تۆنی به ژی، هه‌ر دژیم.
|