دیوانی نوێی شیعره‌کانی سه‌ید کامیل ئیمامی (ئاوات)

نووسین و ئاماده‌کردنی:  ئه‌نوه‌ر سوڵتانی

پارچە شیعری ژمارە ٧٦

بای وادە

 

 

ئەی شنەی خۆشی بەهار، بای وادە، هەر تۆی شارەزا

بۆ کەژ وکۆسار و دەشت و لووتکەیی بەرزی چیا[1]

چاوەڕێ بووم زوو نەهاتی، بۆ نەهاتیم بوو مەگەر؟

لارەمل بووم وەک وەنەوشە، ئاخری ئەستۆم شکا[2]

چاوی خۆم هێندە بڕیبوو من لە ڕێگای هاتنت

هەر وەکوو نێرگس لە باغ و گوڵشەنا چاوم ڕوا[3]

گیانەکەم! چابوو کە هاتی، وەک هەناسەی من نەبووی

ساردوسڕ، بێ خێر و بێ قازانج و ئامانج و سەفا

وا شوکور ئەوڕۆ شنەت هات و گەشاوە مێرغوزار

داغدارە بەفر و لێی قەوما، هەرەس پشتی شکا[4]

ئەی نەسیمی بەربەیانانت وشەی ژینی نوێ!

ئەی کزەی خۆشت حەکیمی حازیقی دەرد و بەڵا

بۆ گوڵ و گوڵزار و باغ و چیمەن و دەشتی وڵات

تۆی دەبەخشی دیمەن و تۆی مایەیی نەشوونوما

داری گوڵ، سەرو و چنار و لالەزار و نارەوەن

ڕێک لە خۆشیی تۆ ئەوا کەوتوونە هەڵپەڕکێ و سەما[5]

لالە و نەسرین و گوڵ، سونبول، وەنەوشە و یاسەمەن

نێرگس و شەوبۆ هەموو پڕ غونچە وو بەرگ و گەڵا

کوندەبوو خوێندی لە شاخ و بولبول و قومری لە باخ

هەریەکێ هاوار ئەکا: وا با، خەڵات پەخشان ئەکا

کانیاو تۆقین لە بن بەرد و خڕیش پڕ بوون لە ئاو

مێرگ و دەشت و دەر ژیاوە، بۆتە یەک حەشر وحەلا

ڕێک وەدەر کەوتن کوڕ وکاڵ، پیر وجوان

دەس لە ناو دەستان، بە هەڵپەڕکێ ڕەفیق و ئاشنا

          کەس نەما ئەمڕۆ لە شار ودێ، هەموو چوونە دەرێ

          هەر 'ئیمامی' ما لە ماڵێ، بێ سەڵا وو بێ سەدا

                                 (قاقڵاوا، ١٣٥٠ ی هەتاوی)

 لاپەڕە ٦٦ و ٦٧ی چاپی جەعفەر و ١٥٣ و ١٥٤ی چاپی ئەنیسی


 

[1] .  چاپی ئەنیسی: چییا

[2] .  لە چاپی ئەنیسیدا نیشانەی پرسیار لە کۆتایی هەردوو میسراعی فەردەکە دانراوە و لام وایە دووهەمیان هەڵەی چاپ بێت، دەنا پێویستییەکی بۆ نییە. 

[3] چاپی ئەنیسی: رووا

[4] .  میسراعەکە سێ ڕستەیە و سێ کرداری تێدا گونجاوە و بەو حیسابە دەکرێ سێ ڕستەش بێت: داغدارە، لێی قەومکا و پشتی شکا. بەرکارەکان تەنیا دوانن: بەفر و هەرەس. کەوابوو دەبێ دوو لەو کردارانە بگەڕێنەوە بۆ بەفر یان هەرەس. چاپی جەعفەر بەم شێوەیەیە: "لێی قەوما هەرەس، پشتی شکا". من شێوازی ئەنیسیم ڕەچاو کرد کە دوو کرداری بۆ بەفر گرتۆتە بەرچاو: "داغدارە بەفر و لێی قەوما".

[5] . هەردوو چاپەکە وەک 'خۆشی'یان تۆمار کردووە.

 

 

______________________________________  

 

عینوانی شیعرەکە لە هەردوو چاپی ئەنیسی و جەعفەردا "بای وادە" یە کە لە فەردی یەکەمی شیعرەکە وەرگیراوە.

ئەنیسی لە بەشی چامەکان (قەسیدەکان) دا دایناوە.

شیعرێکی دیکەی بەهارییەیە لە شێوەی شیعری 'هات بەهار' (پێشتر، ژمارە ٧٤). شاعیر لێرەدا خۆی وەک تامەزرۆیەکی دیتنی بەهار پیشان دەدات کە ماوەیەکی زۆر سەرمای زستانی چەشتووە و چاوەڕوانی هاتنی بەهار بووە، ئێستاش بە هاتنی بەهار وەک "گوڵ و گوڵزار و باغ و چیمەن و دەشتی وڵات'  گەشاوەتەوە، بەڵام وەک بەشێک لە کەسایەتی هێدی و هێمن و تەنیا و گۆشەگیری خۆی، دەڵێ هەمووکەس بە هاتنی بەهار لە ماڵ چوونە دەرەوە و کەس لە ماڵدا نەما جگە لە منی بێ سەڵا و سەدا کە لە ماڵێدا ماومەتەوە.

شیعرەکە ناوی زۆر گوڵ و دار وباڵندەی تێدا تۆمار کراوە و لە چەند سەنعەتی شیعریی کەڵک وەرگیراو، شوبهاندن و ئیستیعارە تەنیا دوانیانن:

شوبهاندنی لارەملی و ئەستۆ شکاویی خۆی بۆ نەهاتنی بەهار، بە وەنەوشە و چاوی سەر ڕێگای بە نێرگسێک کە لە باغ و گوڵشەندا دەڕوێت یان سیفەتی سارد و سڕی بە هەناسەی خۆی دان و جیناسی کامیل دروست کردن لە وشەی 'نەهاتی'، جارێک وەک کردار بۆ نەهاتنی بەهار و جارێکیش وەک سیفەت بەواتای چارەڕەشی و بێ بەختی بەشێکن لەو صناعاتی شیعرییەی وا کەڵکیان لێ وەرگیراوە.

شاعیر لە عەینی هێنانی وشە و زاراوەی ڕەسەنی کوردی وەک شنە و کەژ و کۆسار و چیا و دیمەن و مێرگ و هەرەس و کزە و هەڵپەڕکێ و خەڵات پەخشان و کوڕ وکاڵ و خڕ و کانی تۆقین و...، سڵی نەکردۆتەوە لە هێنانی وشە وزاراوەی عەرەبی و فارسی و تەنانەت تورکیش و ئاوێتەکردنیان لەگەڵ کوردییەکان: قازانج، حەکیمی حازیق، نەشوونوما، لالەزار، نارەوەن و ڕەفیق و ئاشنا و حەشر و سەڵا و سەدا.

لە دوو شوێنی شیعرەکەدا شاعیر وشەی 'باغ' ی هێناوە بەڵام دواتر هەمان وشە دەکات بە باخ بۆ ئەوەی قافیەیەکی ناوخۆیی یان جیناسێکی ناتەواوی واتایی لەگەڵ شاخ دا دروست بکات و 'دەڵێ بولبول و قومری لە باخ'.

 شیعرەکە ڕەدیفی پیتیی هەیە (بۆ پیتی ئەلف): شارەزا، چیا، شکا و... بەڵام سەرواکان سێ چەشنن:

 /ـە...ا/  وەک شارەزا، سەفا، بەڵا، سەما، گەڵا، ئەکا، حەلا و سەدا

 /ـ...ا/  وەک چیا، شکا(دوو جار)، ڕوا و ئاشنا

/و...ا/  وەک نوما

واتای هەندێک لە وشەکان:

چاوم ڕوا، کاتێک واتای دەبێت کە بزانین شاعیر پێشتر چاوی خۆی بە نێرگسی ناو باغ شوبهاندووە. کەوابوو دەکرێ چاوی ئەویش بڕوێت وەک چۆن نێرگس کە لەباغ  و گوڵشەندا دەڕوێت: "هەروەکوو نێرگس لە باغ و گوڵشەنا، چاوم ڕوا."

هەرەس، ڕنوو

مایە، هۆکار، سەبەب

خڕ، دۆڵ 

بەحری عەرووزیی شیعرەکە

رمل مثمن محذوف: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

 

 

www.rojhalat.de / www.bokan.de