|
دیوانی نوێی شیعرهکانی سهید کامیل ئیمامی (ئاوات) نووسین و ئامادهکردنی: ئهنوهر سوڵتانی |
|
پارچە شیعری ژمارە ٢٢ غەوغای مەحشەر نە تەنیا بەندەیی باڵایی مەوزوونت سنەوبەر بوو عەلەم بوو، سەرو بوو، هەم نەیشەکەر بوو، نەخلی نەوبەر بوو نە تەنیا گوڵ خەجاڵەت ما لە ڕووی وا جوانی تۆ، چاوم کەتان بوو، پەڕنیان بوو، گیانەکەم دیبایی ئەخزەر بوو نە تەنیا شۆر و غەوغا بوو کە دوێ تەشریفی تۆ ڕۆیی بەڵا بوو، فیتنە بوو، ئاشۆب بوو غەوغایی مەحشەر بوو نە تەنیا یاسەمەن بوو مەسخەرەی سیمین بناگوێی تۆ سەمەن بوو، نەستەرەن بوو، لالە بوو، نەسرین و شەشپەڕ بوو نە تەنیا هەر ڕەقیب بوو کامران لەو زولفە پڕچینەت سەبا بوو، شانە بوو، مەششاتە بوو، عەنبەرچەیی زەڕ بوو نە تەنیا هەر "ئیمامی" مات و مەبهووتی جەمالت بوو فوغان بوو، ناڵە بوو، خوێنی جگەر بوو، دیدەیی تەڕ بوو (گەردیگلان، ١٣٣٢ ی هەتاوی) لاپەڕە ٢٦ ی دیوانی چاپی ئەنیسی ______________________________________ ناتەواوییەکی گرنگی دیوانی ئاوات چاپی مامۆستا ئەنیسی ئەوەیە کاری بەراوردکاریی لە سەر نەکراوە و بنەمای شیعرەکان و ئیستیقبال کردن و لاسایی کردنەوەی شاعیر و تەرجەمە لە زمانی فارسی یان عەرەبی ئاشکرا نەکراون. ئاوات وەک فەقێ و مەلای حوجرەی مزگەوتەکانی کوردستان لە ژێر کارتێکەریی شیعر و ئەدەبی فارسی و عەرەبیدا بووە و بە تایبەت هەر لە سەرەتاوە بە شیعری فارسی و بۆ نموونە گوڵستان و بۆستانی سەعدی گۆش کراوە کە یەک لە دەرسە سەرەکییەکانی فەقێی کورد بوون. ئەوە لە لایەک و نەبوونی سەرچاوەی کوردی لە بەردەستی فەقێ و مەلای کورددا بە تایبەت لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە لایەکی دیکە، بەشێوەیەکی سروشتی وای کردووە کە هەندێک جار سنووری دوو زمانەکە تێک بچێت و شاعیر ئیجازە بە خۆی بدات هەموو ناوەرۆکی شیعری شاعیرێکی فارس دووپات بکاتەوە و تەنیا کرداری ڕستەکان بکاتە کوردی! لەو ڕێگەیەوە نەک هەر وشەیەکی زۆری فارسی خزاونەتە ناو زمانی کوردییەوە و وشە کوردییەکان فەرامۆش کراون بەڵکوو شێوەی بەیان و دەربڕینەکانیش بوونەتە فارسی. بۆ نموونە هەر لەم شیعرەدا شێوازی ڕاگەیاندنی "نەتەنیا ئەوە بوو بەڵکوو ئەوەش بووە" عەینوبیللا فارسییە؛ جا ئەگەر ئێمە لەجیاتی "تەنها" ی فارسی "تەنیا" مان دانابێت، یان کرداری "شد" ی فارسیمان کردبێتە "بوو" ی کوردی، شێوازە گشتییەکی دەربڕین هەر فارسی ماوەتەوە وئەگەر دواتر دوو شاعیری دیکە ڕەچاوی ئاوات بکەن تەرکیبە فارسییەکە بە تەواوەتی دەخزێتە ناو زمانی کوردییەوە. ئەو کارتێکەرییانە نەک هەر لە ناو ئەدیب و شاعیرانی کورد بەڵکوو لە ئەدەبی تورکی و ئازەربایجانیشدا دەبینرێن و تەنانەت لەواندا لە کوردییش بەرچاوترە، بەڵام ئەوەی وا کاری شاعیری کوردی بۆ ئەو خواستنەوە و وەرگرتنە هاسان کردۆتەوە نزیکایەتی زمان و ڤوکابیولەرییە.[1] ئەم شیعرەی ئاوات مۆرکی زۆری شیعری فارسی و زمانی فارسی بە سەرەوەیە و لە ڕاستیدا وەرگێڕاوێکی تەواو و کەماڵی شیعرێکی فارسییە. گەرچی بە ئەگەری زۆر شاعیرانی فارسی وێژی پێشووش دەبێ شیعرێکیان بە هەمان ئەو کێش و سەروا و ناوەرۆکە هەبێت بەڵام لای کەم ئەم شیعرەی "شاطر عباس صبوحی" شاعیری فارسی وێژی ئێرانی (١٣١٥ – ١٢٧٥ ی کۆچیی مانگی) پێش شیعری ئاوات گوتراوە و ناوی شیعرەکە و داڕشتن و ناوەرۆک و ئوسلووب و تەنانەت کێش و سەروا و ڤوکابیولەریی شیعرە کوردییەکە لەو وەرگیراوە و بە کورتی، فەرد بە فەرد تەرجەمە کراوە، هەردوو غەزەلەکەش ٦ فەردیان هەیە. سەبارەت بە ناو یان عینوانی شیعرەکەش دەبێ بڵێم بە ئەگەری زۆر لە لایەن شاعیر خۆیەوە دانراوە لەبەر ئەوەی عینوانی شیعرەکەی شاطر عەبباسیش هەر ئەوەیە. بە بۆچوونی من و بەو ناسیاوییەی کە کەم و زۆر لە کەسایەتی شاعیرم هەیە، ئاوات ئەو شیعرەی خۆی وەک وەرگێڕاوێکی شیعری شاعیرە فارسییەکە لە قەڵەم داوە بەڵام لە دیوانە چاپییەکەدا ئەو مەسەلەیە ڕانەگەیێنراوە و بەگشتی لە سەرجەمی دیوانەکەدا شیعری تەرجەمە کراو لەوانی خۆی جیانەکراونەتەوە (کارێک کە بۆ نموونە لە کتێبی "بۆ کوردستان" ی مامۆستا هەژاردا بەڕێوە براوە) لە ئەنجامدا خوێنەری ئاسایی دەتوانێت تۆمەتی ئەوە بداتە پاڵ ئاوات کە شیعری خەڵکانی دیکەی تەرجەمە کردووە و بە ناوی خۆیەوە لە قەڵەمی داون. ئەوە بە بۆچوونی من لە کەسایەتی ئاوات بەدوورە و هەرگیز چاوبەستییەکی ئەوتۆی نەکردووە. تەنانەت مامۆستا ئەنیسیش بە دەستەقەسد نەیویستووە ئەو کارەی بۆ بکات. وەک پێشتریش گوتوومە، دیوانی ئاوات لە سەردەمێکی ڕەشی مێژووی ئێراندا چاپ کراوە کە مەلاکانی ئێران تەنیا بە زمانی گولـلە لەگەڵ کورد دەدوان و لەو بارودۆخەدا چاپی دیوانی شاعیرێکی نیشتمانی وەک ئاوات گەلێک ئەستەم بووە و لە ئەنجامدا دەتوانین بزانین بۆچی ئامادەکاریی تەواوی بۆ نەکراوە. لە چاپی داهاتووی دیوانەکەدا دەبێ بێگومان شیعرە تەرجەمە کراوەکان لە شیعرەکانی شاعیرخۆی جیا بکرێنەوە. منیش بە گوێرەی توانا هەوڵ دەدەم لای کەم بەشێک لەو ئەرکە بەڕێوە بەرم گەرچی واهەیە نەتوانم بە تەواوەتی بیکەم. کارێک کە هەرەوەزیش نەبێت لای کەم یارمەتی شارەزایەکی ئەدەبی فارسی و عەرەبی دەوێت کە دەرفەتێکی لەمن زیاتری هەبێت و بتوانێت هەموو پارجە شیعرەکان یەک بەیەک ئەزموون بکات و تەرجەمە و غەیرە تەرجەمە کێک جیا بکاتەوە مەگەر بنەماڵەی بەڕێزی شاعیر سەرچاوەی زیاتریان لەبەر دەستدا بێت و لە ڕێگەی ئەوانەوە بتوانن مەسەلەکە چارەسەر بکەن. ئەوەی خوارەوە شیعرەکەی شاطر عباس صبوحییە کە ئاوات وەریگێڕاوەتە سەر زمانی کوردی: "نه تنها بندهٔ بالای موزونت صنوبر شد علم شد، سردوبان شد، نیشکر شد، نخل نوبر شد نه تنها گل ز نرمی شرمگین شد پیش اندامت کتان شد، پرنیان شد، حلّه شد، دیبای اخضر شد نه تنها شور بر پا شد که دوش از بزم ما رفتی بلا شد، فتنه شد، آشوب شد، غوغای محشر شد نه تنها یاسمن شد سخرهٔ سیمین بنا گوشت سمن شد، نسترن شد، لاله شد، نسرین صد پر شد نه تنها مدّعی شد کامران از زلف پر چینت صبا شد، شانه شد، مشّاطه شد، عنبرچهٔ زر شد نه تنها شد صبوحی از غم هجران تو محزون فغان شد، ناله شد، خونین جگر شد، دیده تر شد" (ماڵپەڕی "گنجور"، بابەتی "صبوحی"، غەزەلی "غوغای محشر") لە میسراعی دووهەمی فەردی یەکەمدا وشەی "سردوبان" دەبینرێت کە دیارە هەڵەیە و وشەی وا لە فارسیدا نییە. بێگومان دەبێ لەجیاتی سرد، وشەی "سرو" بەواتای هەمان داری "سەرو" بێت کە هاتۆتە ناو شیعرە کوردیەکەشەوە. بەڵام ئەگەر پیتی /دال/ قرت بکەین دیسان "سروبان" دمێنێتەوە کە ڕوون نییە چییە مەگەر ئەوەی بڵێین "سرو بن" (سەرو بون) بە واتای بنچک و خەڵفی داری سەرو بووبێت و تووشی هەڵەی چاپ هاتبێت کە لەو حاڵەتەدا، شاعیر کچە دڵدارەکەی خۆی بە منداڵ و کەم تەمەن داناوە و سەرجەمی میسراعەکە بۆتە: "علم شد، سروبن شد، نیشکر شد، نخل نوبر شد". هەروەها لە سێعرە فارسییەکەدا هەڵەیەکی واتاییش هەست پێ دەکرێت کە ئەوە هەڵەی شاعیر خۆیەتی و هۆکارەکەشی کێشەی سەروا و کێشە: دووهەم میسراعی فەردی کۆتایی (مەقتەع) بە شێوەیەک داڕژاوە کە دەبێ "دیدە تر" وەک مضاف و مضاف الیه بخوێنرێتەوە دەنا کێش تێک دەچێت لە حاڵەتێکدا کە دەبوایە دیدەتر وەک خونین جگر، سیفەت بێت و لەگەڵ فغان و نالە و خونین جگەردا ڕێک بێتەوە. ئەوە کاری شاطر عەبباسە و پەیوەندی بە ئاواتەوە نییە. *** ئەوەی وا گوتم شیعرەکە وەرگێڕاوی شیعرێکی فارسییە، بێ نیازم دەکات لەوەی وشەکان واتا بکەمەوە لەبەر ئەوەی بەشێکی بەرچاوی وشەکانیشی هەر فارسین (نوبر، پرنیان، آشوب، سیمین، بناگوش، عنبرچە، دیدە تر، و...) یان عەربییەکن کە فارسەکان خوازتوویاننەوە و کردوویاننەتە خۆماڵی بۆ زمانی خۆیان (محشر، موزون، علم، نخل، اخضر، بلا، فتنە، مەسخەرە، مشاطە، مبهوت، و....) خوێنەر ئەگەر بیەوێت دەتوانێ لە فەرهەنگی فارسی و عەربیدا شوێنی واتاکەیان هەڵبگرێت. لە مەسەلەی سەروا و ڕەدیف دا دەبێ بڵێم شاعیر لە ڕەدیفی کۆتایی فەردەکاندا سێ جار کەڵکی لە پیتی /ر/ و سێ جاریش لە /ڕ/ ی قەڵەو وەرگرتووە واتە جیاوازییەکی لە نێوان ئەو دوانەدا دانەناوە؛ ئەوەش دەبێ هەر کارتێکەریی شیعری فارسی بێت لەسەری لەبەر ئەوەی لە زمانی ئەواند تەنیا یەک پیتی /ر/ هەیە نەک دوان. [1] . بە داخەوە ئەو نزیکایەتی زمانە بۆتە هۆکاری ئەوەی نەک هەر وشە بەڵکوو تەرکیباتی زمانی و تەنانەت شێوازی دەربڕین و ڕاگەیاندنەکانی شاعیرانی کوردیش شێواز و بیچمی فارسی وەربگرێت و لە سەربەخۆیی زمانی کوردی کەم بێتەوە، ئەو بابەتە کاری گەلێک زۆر و بەرفراوانی پێویستە و دەبێ نموونەی ئەو شوێن هەڵگرتن و شوێن کەوتنە ناپێویستانە لە شیعری زوربەی شاعیرانی کورد بە تایبەت کلاسیکەکانماندا هەڵبگیرێت و ڕابگەیێنرێت بۆ ئەوەی لە دواڕۆژیشدا درێژەیان نەبێت دەنا شتێک بە ناوی زمانی نەتەوەیی کوردی نامێنێت.
|