دیوانی نوێی شیعره‌کانی سه‌ید کامیل ئیمامی (ئاوات)

نووسین و ئاماده‌کردنی:  ئه‌نوه‌ر سوڵتانی

 شیعری ژمارە ١٦٠

هەر درۆیە

 

 

 

سەراپا هەرچی فەرمووت هەر درۆیە!

هەموو فەرمایشت بێ تار وپۆیە!

وەڕەز بووم من له خوڵفی وەعدەکانت
نەفەرمووی عاشقی من هەرزەگۆیە!

ئەتۆ فەرمووت شەوێ دێمه کەنارت
وەره، ئەسپابی شادی گردوکۆیە

سەماوەر سینه، چا خوێنی جگەرمە
کەلامم نەقڵی نوقڵی لەعلی تۆیە

            ئەگەر ئەم‌جارەکەش وادەت درۆ بێ
            بەجارێکی "ئیمامی" ڕەنجەڕۆیە

 

گەردیگلان، ١٣١٩ی هەتاوی

(لاپەڕە ٩٧ و ٩٨ ی چاپی ئەنیسی و ٢٢٤ ی چاپی جەعفەر)

_______________________________________ 

 

عینوانی شیعرەکە لە چاپی ئەنیسیدا "درۆ'یە. هەردوو عینوان لەگەڵ ناوەرۆکی شیعرەکەدا یەک دەگرنەوە.

 

غەزەلێکی خۆش و پڕ لە تەنز و تەوسە. خیتابی شاعیر بە یارەکەیەتی کە پێشتر دەبێ زۆری بەڵێن پێدابێت و نەیبردبێتە سەر.

پێشتریش گوتوومە، لە شیعری ئاواتدا نیشانەی تەنز زۆر بەدی دەکرێت بەڵام بەهۆی زاڵبوونی  ئایین و سۆفیایەتی و تا ڕادەیەکیش سیاسەت بەسەر فەزای فیکریی شاعیردا تەنزەکە خزاوەتە پەنا و پەسیو و دیار نییە.

 

شیعرەکە شۆکێک بە خوێنەر دەدات و بە بێ سەرەتا دامەزراندن، ڕاست دەچێتە سەر ئەسڵی مەتڵەب: سەراپا هەرچی فەرمووت هەر درۆیە!" لێرەدا خوێنەر واهەیە ئیستێک بگرێت و چاوەڕوان بێت بزانێ ئاوات لەچی تووڕەیە و شیعرێک کە سەرەتاکەی وا توند و تیژ بێت، کۆتاییەکەی دەگاتە کوێ! بەڵام لەدرێژەیدا و دوای دوو فەرد هێرش کردن، ئیتر خاو دەبێتەوە و دەکەوێتە پاڕانەوە و لاڵانەوە: وەرە کەنارم، دەنا ڕەنجەڕۆ دەبم!

 

فەرمووت و فەرمایشت: هەردوکیان هەر 'قسە'ن بەڵام بە تەوسەوە گوتراون: قسە و بەڵێن  و فەرمایشتەکانت هەموو  بە درۆ دەرچوون!

 

تار وپۆ: لە کوردیدا 'تار و پوود'ی فارسی وەک 'تان وپۆ' دەگوترێت، بەڵام هەیشن کەسانێک کە وەک 'تار وپۆ'ی  خونجە بکەن. تار وپود ی فارسی هەمان 'ڕایەڵ و پۆ' یان 'ڕاهێڵ و پۆی'  کوردییە لە تەون کردندا. هەنبانە بۆرینەی مامۆستا هەژار 'پۆ' ی بە "تێوەدانی تەون و هەواڵی ڕایەڵ" واتا کردۆتەوە.

 

وەڕەز: جاڕز، بێزار

 

خولفی وەعدە: عەرەبییە. "خلف وعدە" بەدقەولی و نەبردنەسەری بەڵێنە.

 

هەرزەگۆ: فارسییە. "هرزەگو" کەسێکی دەم هەراشە کە قسەی بێ بنەما و نامەعقوول دەکات.

 

کەنار: تەنیشت، لا، کن. لە فارسیدا هاتنە ناو باوەشی دڵدارە و زیاتر وەک "بوس و کنار" دێت کە واتای لە تەنیشتی یار دانیشتن و ماچ کردنی دەدات.

 

ئەسپابی شادی: ئەسباب کۆی 'سبب' ی عەرەبییە بە واتای هۆکار و وەسیلە. شاعیر هەندێک کورداندوویەتی و لەجیاتی ئەسباب وەک ئەسپابی نووسیوە، کە هەمان شتە. بەڵام پرسیار ئەوەیە ئەو ئەسپابی شادیییەی وا شاعیر باسی دەکات و دەڵێ ئامادەیە، چین؟ لە ئەدەبی کۆندا ئەو ئەسپابە بریتی بووە لە جامی شەڕاب و کەباب و مەزە و لە لای ڕووبارێک دانیشتن و دوور بوون لە چاوی ڕەقیب! جا بە کردەوەش ئەوانەیان بووبێت یان نا، هەر باسیان کردوون و ئەوەی وا بە ئاواتیان خواستووە وەک ڕاستەقینەی عەینی سەیریان کردوون. بەڵام ئەسپابی شادیی ئاوات لێرەدا ئەوانە نین. سەید و مەلای شێخزادەی وەک ئاوات لەکوێ و جامی بادە لەکوێ! بەڵکوو دووشتی دیکەن کە لە فەردی دواتردا هاتوون.

 

سەماوەر سینە...: سەماوەر وشەیەکی ڕووسییە و لەوێوە هاتۆتە ئێران و ڕۆژهەڵاتی کوردستان، درەنگتریش گەیشتۆتە باشوور. سەماوەر لە ڕاستیدا کترییەکە بۆ کوڵاندنی ئاو. شاعیر دەڵێ سینگی من ئەو سەماوەرەیە کە ئەگەر بێی بۆ لام، تێیدا چاییت بۆ دەم دەکەم. چاییەکەش خوێناوی جگەرمە [لە دووریی تۆ]. لە تەنیشت سەماوەر و چاییەکەش کە دەبێ نوقڵ و قەند دابنرێت، من کەلامی خۆم واتە شیعری خۆم دادەنێم کە کاتێ باسی نوقڵی لێوی وەک لەعلی تۆم کرد، ئەویش شیرین دەبێت و دەکرێ چاییەکەی پێ بخۆیەوە!

 

ئەوەی شاعیر کەلامی خۆی بە باسکردنی لێوی یار شیرین دەکات گەلێک جوانە، من پێشتر بیستوومە و دەبێ لە شیعری شاعیرانی دیکەی کورد یان فارسیشدا هاتبێت، بەڵام کەسی دیکە گوتبێتی یان نا، هەر جوانە.

 

شوبهاندنی سینگ بە سەماوەریش، جوانە بەڵام پێش ئەو گوتراوە. دیارە نابێ زۆر کۆن بێت لەبەر ئەوەی مێژووی سەماوەر لە ڕووسیا خۆی ناگەڕێتەوە بۆ زیاتر لە سێسەد ساڵ ، هاتنیشی بۆ ئێران و کوردستان هەر دەبێ لە سەدەی نۆزدەهەمدا بووبێت کە بۆنموونە، شاعیری کورد مەلا نەسروڵڵای حەریق (١٨٥٦-١٩٠٩) هێناویەتە ناو شیعری خۆیەوە و گوتوویەتی: 

 

"نەفەس دەم، دیدە پڕئاو و سەماوەر سینە، جەرگ ئاتەش

کەلامم قەندە گەر ساقی لەگەڵ من ئارەزووی چا بێ!"[1] 

 

من بە ڕاشکاوەی ناتوانم بڵێم ئاوات لەو فەردەی خۆیدا کارتێکەریی شیعرەکەی حەریقی لەسەر بووە یان نا، لەبەر ئەوەی "توارد"یش لە شیعر و ئەدەبدا هەیە کە دووکەس یەک چەمک دەڵێن بێ ئەوەی ئاگایان لەیەکتر بێت. بەڵام واهەیە ئەگەری زیاتر ئەوە بێت کە کارتێکەریی ئەوی لەسەربووە؛ هۆکاریشم بۆ ئەو قسەیە ئەوەیە کە تەنانەت لە میسراعی دووهەمدا وەک حەریق قسە لە کەلامی نوقڵ دەکات، و ئەویش وێچووی "کەلامی قەند"ەکە ی حەریقە.

 

وادە: وەعدەی عەرەبییە، بەڵێن و زیاتریش بەڵێنی هاتن و چاوپێکەوتن لە لایەن یارەوە.

 

بەحری عەرووزیی شیعؤرەکە:

هزج مسدس محذوف: مفاعیلن مفاعیلن فعولن 


 

[1] شیعرێکی گەلێک پڕ سەنعەتە و شوبهاندن و ئیهام.ی زۆری تێدایە. بۆ نموونە، بڕوانە ئیهامی ناو "ئارەزووی چابێ" کە واتای نزیکی 'ئارەزووی باش'ە، بەڵام واتایەکی دووریشی هەیە کە ئەویش "چا" یان "چایی"یە و لەگەڵ سەماوەر و کەلامی شیرینی شاعیر (لەجیاتی قەند)دا تەواو یەک شێوەیە.

 

 

 

www.rojhalat.de / www.bokan.de