ئەو ڕەهبەرە، کە گەورەی ئێمە و هەمووکەسە[1]

عەللامەیی لەدوننی، بەبێ چوونی مەدرەسە[2]

عالم به عیلم، بێ‌ئەمه کەس دەرسی پێ بڵێ
دارای[3] عیلمی شیمی و فیزیک و هەندەسە[4]

ئەمشەو عرووجی کرد چووه سەر، ئەو به سەروەری[5]
مەحبووبی زاتی پاکی خوداوەندی ئەقدەسه

حەوت ئاسمان به ئانێ هەموو تەی دەکا بە شەو
خەڵکیش به ڕۆژ و فێڵ‌وفەرەج، بەرتەری بەسە

شێری ژیان له عەرسەیی مەیدانی ئەو نەوی
بێ‌تین و هەیبەته بە خودا وەک موخەننەسە

ئەم هەڵبەسانه چەشنی وتەی حاجی قادرن
هەرچەند ئەمانه شێعرن و ئەو خۆ موخەممەسە

          شیرین‌زمان و ئەفسەحه ئەو، بۆیه 'کامیل'یش
          جوانه وشەی، زمانی به مەدحی مولەببەسە

 

بۆکان، ١٣٣٨ی هەتاوی

(لاپەڕە لاپەڕە ٨ و ٩ ی چاپی ئەنیسی و ١٨٨ ی چاپی جەعفەر)

______________________________________________ 

شیعرەکە لە چاپی ئەنیسیدا ناوی 'شەوی میعراج'ە کە لە 'ئەمشەو عروجی کرد' ی فەردی سێهەم وەرگیراوە.. شیعرێکە بۆ پێغەمبەری ئیسلام گوتراوە. ئاشکرایە یەک لە شیعرە ئایینییەکانی ئاوات بێت.

گەورەی هەموو کەس: دەبێ لەو پەیوەندەدا گوترابێت کە موسوڵمانان پێغەمبەری ئیسلام بە 'خاتم النبیین' و ئایینی خۆیان بە 'ناسخ' ی هەموو ئایینێک دەزانن.  

عەللامە: زۆر عالم

لدنی: لەلای خوداوە

دارای عیلمی شیمی و فیزیک و هەندەسە: واتە پێغەمبەری ئیسلام کە نەخوێندەوار بووە، ئەو زانستانەی هەموو زانیوە.

شیمی: کیمیا

ئەمشەو: دەبێ شیعرەکە لە شەوی جەژنی میعراجی ئەو ساڵەدا گوترابێت.[6]

عرووجی کرد: میعراجی کرد، چووە سەرێ. ئاماژەیە بەو هەواڵەی کە پێغەمبەری ئیسلام بە سواری ئەسپی دوڵدوڵ لە ئانێکدا حەوت ئاسمان گەڕا و لەو سەرە چاوی بە خودا کەوت.

تەی کردن (طی کردن): پێوان، ڕێگا ڕۆیشتن

خەڵکیش بە ڕۆژ و فێڵ و فەرج...: میسراعەکە واتای ڕوون و ساکاری نییە. شاعیر دەیەوێ بڵێت پێغەمبەر بە ئانێک لە شەودا حەوت ئاسمانی تەی کرد بەڵام خەڵکی سەر زەوی بە ڕۆژیش و بە فێڵ و فەرەجیش ناتوانن کاری وا بکەن. ئەو 'فێڵ و فەرەج'ە واتایەکی ئاسایی هەیە کە کەڵەک لێدان و ناڕاست بوونە بەڵام لە سەر زمانی خەڵک واتایەکی دیکەشی هەیە کە ئامێر و کەرەسە بێت. شاعیر دەڵێ خەڵکی ئاسایی بەوهەموو کەرەسە دەسکردەوە کە هەیانە (فڕۆکە و مانگی دەسکرد و ....) هێشتا ناتوانن کاری وا بکەن.                                                                                  بەرتەری بەسە: شاعیر دوای ئەو قیاسەی کردی و پێغەمبەری ئەوەندە بەرزتر لە خەڵک دانا، دەڵێ هەر ئەو میعراج چوونە بەسە بۆ سەلماندنی ئەوەی ئەو لە خەڵک بەرزتر و گەورەتر و بە تواناترە. بەرتەری: سەر بوون. فارسییە.

نەوی: دوو واتای هەیە: یەکەم نەوی بە واتای داینەواند و نزم بووەوە؛ دووهەم بە واتای بەگژیدا چوو. بەگژدا چوونی شتێک بە واتای لێ نەترسان و خۆ پێدادانە، بۆ نموونە دەگوترێ لە بارەکە نەوی واتە لێی نەترسا و بۆی چوو هەڵبگرێت. لێرەدا واتای یەکەمیانی هەیە.

موخەننەس: مخنث عەرەبییە؛ هەم واتای نووشتاوە و دانەویوی هەیە وهەم حیز. زیاتر وا وێدەچێت شاعیر واتای حیز و پوشتی نیاز بووبێت. ئەو سیفەتە لە شیعرەکەدا بە شێر دراوە کە دەڵێ لەو مەیدانەدا پشتی دادەبات و هیچی پێ ناکرێت.

هەڵبەس: هەڵبەست، نەزم، شیعر. دەبێ بە هۆی کێشی شیعرەکەوە کلکی وشەکە بڕابێت.

حاجی قادر: نیاز شاعیری ناوداری کورد- حاجی قادری کۆیی (١٨٩٧-١٨١٦)یە.

موخەممەس: پێنج خشتەکی. ئاماژەیە بە پێنج خشتەکییەکی حاجی قادری کۆیی. من سێ کتێبم لەبەردەستدا بوو؛ یەکیان 'دیوانی حاجی قادری کۆیی'[7] و دووهەمیان هەڵسەنگاندنکانی مامۆستا محەمەدی مەلا کەریم[8] و سێهەمیش لێکۆڵینەوەی مامۆستا عبدالخالق علاءالدین[9] دوانیان توێژینەوەن و سەرجەمی هیچ پارچە شیعرکیان تێدا نەهاتووە کە بتوانێ یارمەتیدەر بێت و گرێی کارەکە بکاتەوە واتە لە هیچکامیاندا موخەممەسێکم نەدۆزییەوە. بە هەمان شێوە سەیری مێژووی ئەدەبی کوردی دوکتۆر مارف خەزنەدار (بەرگی چوارەم) و مێژووی وێژەی کوردی محمەد سەدیق بۆرەکەیی (بەرگی دووهەم)م کرد و لەوانیشدا سەرەهەودایەکم نەدۆزییەوە. بەڵام لە بەشی شیعرە فارسییەکانی دیواندا دوو پێنج خشتەکی فارسیم چاو پێکەوت کە حاجی قادر لەسەر شیعری حافز و سەعدی پێکی هێناون:

"ای دوست دل از بند غم و جور رهاکن..." (ل.٢٧٢)

و:

"بە مژگانم مزن بس دردمندم..." (ل.٢٧٧)

باوەڕ ناکەم ئاماژەی ئاوات بە هیچکام لەو دوو دەستە شیعرە بێت کە تەواوعاشقانەن و تێیاندا کەم و زۆر نەعتی پێغەمبەری ئیسلام نەکراوە.[10] هەربۆیەش دەبێ سەرچاوەی دیکەی بۆ بگەڕێم و دیوانی چاپکراوی کۆنتر بدۆزمەوە بۆ ئەوەی بزانم کامە موخەممەسی حاجی قادر مەنزووری نەزەری ئاوات بووە. دیارە ئەگەر بگەمە ئەنجامێک دواتر ئاماژەی پێدەەکەم.

شیرین زمان و ئەفسەح: دەگەڕێتەوە بۆ حاجی قادر.

زمانی بە مەدحی مولەببەسە: نیاز زمانی ئاوات خۆیەتی و /یائ/ 'مەدحی'ش دەگەڕێتەوە بۆ پێغەمبەری ئیسلام. مولەببەس بوونی زمان بە مەدحی کەسێک واهەیە  لەئەدەبی ناوچەکەدا هەبێت کە کەسێک بڵێت زمانی فڵانە شاعیر جل وبەرگی مەدحی کەسێکی لەبەردایە. لێرەدا مەدح لیباسێکە شاعیر لەبەری زمانی خۆی کردوە و گوتوویەتی هۆکاری جوانیی وشەکانم ئەوەیە مەدحی ئەوی پێدەکەم.

بەحری عەرووزیی شیعرەکە:                                                                                                              مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن