دیوانی نوێی شیعره‌کانی سه‌ید کامیل ئیمامی (ئاوات)

نووسین و ئاماده‌کردنی:  ئه‌نوه‌ر سوڵتانی

پارچە شیعری ژمارە  ١٢١

با بسووتێم
 

 


 

خۆشە پێم شەم بم، لە نێو جەرگ و دڵی شەودا بسووتێم

ببمه ڕووناکیی ڕەفیقان، خۆشم هەر تەنیا بسووتێم[1]

یا وەکوو مەجنوون به ئاوری عیشقی لەیلا بێ‌وەفاکەم
لەو کەژ و کێوانه وەک دێوانه و شەیدا بسووتێم[2]

زۆر لە‌مێژه ئارەزوومه شەوچرای من دەرکەوێ، تا
من، وەکوو پەروانه، خێرا بێم و بێ‌پەروا بسووتێم

بۆم بدا دەست، ساعەتێ لەیلا بگرمه باوەشی خۆم
پاش نەمانم با له نێو ئاوری جەهەننەمدا بسووتێم

هەر له تاوکەوتن هەتا ڕۆژپەڕ، شەوێ تاکوو بەیانی
وەک کەباب هەر قرچە‌قرچم بێ، بڵا هەروا بسووتێم[3]

با له نێو بۆتەی ئەوین‌دا قاڵ ببم، بتوێمەوه باش
لێم‌گەڕێن تۆخوا، جەهەننەم! با ببرژێم، یا بسووتێم

          نەک بڵێن ناقیس بوو، خاو بوو، هۆنەرێکی "کامیل"م من[4]
         
با بەرابەر کا لەگەڵ ئیسمم موسەمما، با بسووتێم

 

قاقڵاوا، 1333ی هەتاوی

(لاپەڕە ١٩ ی چاپی ئەنیسی و ١٤٥ ی چاپی جەعفەر)


 

[1] چاپی  ئەنیسی ڕوناکی ڕەفیقان؛ چاپی جەعفەر: ڕووناکی ڕەفیقان  چاپی ئەنیسی: تەنیا، بسووتێم

[2] . چاپی  ئەنیسی و جەعفەر: دێوانەوو شەیدا

[3]  چاپی ئەنیسی: بەڵا هەروا بسووتێم

[4]  چاپی ئەنیسی: خام بو


 

عینوانی شیعرەکە لە هەردوو دیوانی چاپی ئەنیسی و جەعفەردا  وەک یەکن و پڕ بە پێستی ناوەرۆکی شیعرەکەشن.

شیعرەکە، لە ڕاستیدا وەرگێڕاوی غەزەلێکی فارسییە لە شاعیرێکی ئێرانی بە ناوی عەلی ئەکبەر دولەفی. لە چاپی ئەنیسیدا ئاماژەیەک بەو ڕاستییە نەکراوە بەڵام چاپی جەعفەر دەست نیشانی مەسەلەکەی کردووە و نووسیویەتی: "وەرگێڕاوی شیعری "عەلی ئەکبەر دولەفی"یە. شیعرەکە لە دەیەی ٤٠ ی ئێراندا تا ڕادەیەک ناوی باشی دەکردبوو و چەند شاعیری ئیرانی ئیستیقباڵی ئەو شیعرەیان کردووە و بە فارسی شیعری هاوشێوەی ئەویان گوتووە.

ژمارەی فەردەکانی شیعری دولەفی ئەوەندەی بزانم شەش و ژمارەی فەردی غەزەلەکەی ئاوات حەوتە. هۆکار دەبێ ئەوە بێت کە ئاوات تەنیا لە فەردی یەکەم و چەند شوێنی دیکەدا تەرجەمەی وشە بە وشەی شیعرە فارسییەکەی کردووە دەنا بە گشتی جگە لە پاراستنی کێش و سەروا، ئازادانە جووڵاوەتەوە و هەندێ چەمکی هێناوەتە ناوشیعرەکەوە کە لە ئەسڵەکەدا نییە و بە پێچەوانە، هەندێ چەمکی ناو شیعرە ئەسڵییەکەی تەرجەمە نەکردووە. بە کورتی، شیعری ئاوات وەرگێڕاوێکی ئازادی شیعری دولەفییە. تەنیا یەک خاڵم هەیە لە پەیوەندی شیعرە فارسییەکەدا بیڵێم ئەویش وشەی 'بسابم' ە لە فەردی پێنجەمدا. لام وایە ئەو وشەیە دەبێ 'بسایم' بێت. باوەکوو واتای هەردوو وشەکە هەر یەکە بەڵام 'بسابم' وشەیەکی 'محاوەرەیی' سەر زمانی خەڵکە و لەگەڵ پاشماوەی ڤوکابیولەریی شیعرەکەدا یەک ناگرێتەوە کە ئەدەبی و فەرمین.

چاپی ئەنیسی و جەعفەر وردە جیاوازییەکیان تێدا بەرچاو دەکەوێت. ئەنیسی لە کۆتایی فەردی یەکەمدا کۆما (فاریزە)یەکی لە نێوان تەنیا و بسووتێم داناوە کە هەندێک واتاکە دەگۆڕێت و زیاتر وا دەگەیێنێت کە هەر بسووتێم و هیچی دی. لە کاتێکدا بە بێ ئەو نیشانەیە دەبێتە بە تەنیایی بسووتێم و ئەوە ڕاست وەرگێڕاوی دەقە فارسییەکەیە.

هەروەها ئەنیسی لە فەردی چوارەمدا نووسیویەتی 'بەڵا هەروا بسووتێم' بە واتای بەڵام.  ئەو 'بەڵا' یە لە دەقی جەعفەردا بۆتە 'بڵا' کە واتای لێبگەڕێ با بسووتێم دەدات. دیارە جیاوازیی واتایی ئەو دوو وشەیە، کەمن بەڵام بە پێویستم زانی دەست نیشانیان بکەم باشتر بێت.                                                                                                                                                                                                    

ئەوە شیعرەکەی علی اکبر دلفی (عەلی ئەکبەر دولەفی) یە و لە دەقی کاک جەعفەرم وەرگرتووە و لەگەڵ هەندێک دەقی دیکەی سەر ئینترنێتش بەراوردم کردووە:

"دوست دارم شمع باشم در دل شبها بسوزم    روشنی بخشم میان جمع و خود تنها بسوزم 

 شمع باشم اشک بر خاکستر پروانە ریزم       یا سمندر گردم و در شعله بی‌پروا بسوزم   

لالە‌ای تنها شوم در دامن صحرا برویم          کوه آتش گردم و در حسرت دریا بسوزم

 اشک شبنم باشم و بر گونەی گلها بلغزم         برق لبخندی شوم در غنچە لبها بسوزم              

  یا ز همت پر بسابم بر ثریا همچو عنقا           یا بسازم آنقدر با آتش دل، تا بسوزم                   

 ماه گردم در شب تار سیەروزان بتابم             شعله‌ی آهی شوم خود را ز سر تا پا بسوزم"

سەبارەت بە وەرگێڕانی شیعری فارسی لە لایەن ئاواتەوە دەبێ بڵێم شیعرەکە لە ساڵی ١٣٣٣ ی هەتاوی (١٩٥٤ ی زایێنی)دا گوتراوە واتە ساڵێک دوای کۆدیتای ٢٨ ی گەلاوێژ و ڕووخانی حکوومەتی موسەددیق و هاتنەوەی شا بۆ ئێران و دەسەڵات سەندن و بگرە و ببڕەی حکوومەت نیزامیی تەیمووری بەختیار کە لە ئەنجامیدا خەڵکێکی زۆر گیران و ئیعدام کران یان کەوتنە زیندانەوە.  لە کوردستان و لە دەوروبەری بۆکان جگە لە پۆلیس و ژاندرمە، هەندێک ئاغا و دەرەبەگیش ببوونە کەواسووری بەرلەشکری دەوڵەت و ڕاستەوخۆ خەڵکیان دەگرت و لە تەویلەیان دەخستن و دارکارییان دەکردن یان دەیاندانە دەست پۆلیس و ژاندرمە و زیندانی شارەکانی کوردستان هەروەها زیندانی تەورێز لە ڕاپەڕیوانی کورد ئاخنرا بوو.

لەو ساڵانەدا، بێ هیوایی دوای شکست بە سەر ڕووناکبیرانی ئەودەمی ئێراندا (بە کورد و غەیرەکوردەوە) زاڵ بوو[1] و هەموو لە ترسی گیران و کەوتنە بەر جەنجەڕی حکوومەت نیزامی لە قوژبنان خزیبوون و دەنگیان لێوە نەدەهات ئەگەریش دەنگێک هەبوایە ناڵە کردن و حەسرەت خواردن بوو بە زمانێکی سیمبولیک کە سانسۆرچییان و شۆفاران لێی تێنەگەن یان نەتوانن بیکەنە بەڵگە لە لای حکوومەتی نیزامی و دیژبانیی ئەڕتەش کە پێش دروستبوونی ساواک ئەوان بەرپرسی کوشت وبڕ و گرتن و زیندانیکردنی خەباتکاران بوون.

"ئاوات"یش بەشێک بوو لەو کۆمەڵگایە، لەو بارودۆخە سیاسی- کۆمەڵایەتییەدا دەژیا و هەر ئەو گوشارەی لەسەر بوو کە خەڵکانی دیکە لە سەریان بوو. بەڵام زیاد لەوان، جارێک دوای هەرەسی کۆماری کوردستان (١٣٢٥) و جارێکی تر لە ساڵی ١٣٥٠ دا دەکەوێتە زیندان.[2] ئەم شێعرە لە مەودای نێوان ئەو دوو زیندانەدا تەرجەمە کراوە و ئاشکرایە دەبێ مۆرکی ئەو بارودۆخەی پێوە دیار بێت. 

لەنێو جەرگ ودڵی شەو: ئەوە وەرگێڕاوی 'در دل شبها' فارسییەکەیە و هەمان واتا دەداتەوە.

بێ پەروا: بێ دەربەست، گوێنەدەر، نەترس.

بۆم بدا دەست: تەعبیرێکی فارسییە کوردێنراوە. لە فارسیدا 'دست دادن' واتای گونجاو بوون و لەکردن هاتنیش دەدات.

ساعەتێ، شەوچرا، بۆتە:  ئەوانە و بەشێکی دیکە لەە دەستەواژە فارسییانە، هەموو لە شیعرە فارسییەکەشدا نەبووبێتن لەگەڵ ئەو هاتوونەتە نێو شیعرە کوردییەکەوە.

ڕۆژپەڕ: تەرکیبێکی جوانی کوردییە بە واتای ڕۆژئاوا، کاتی ئاوا بوونی هەتاو.

بڵا: لێگەڕێ با...

بۆتە: کوورە و ئاگردانی زێڕینگەران بۆ ناسینەوەی زێڕ لە غەیرە زێڕ.

قاڵ بوون: توانەوە؛ ئەزموون وەرگرتن؛ ڕاهاتن.

ناقیس و کامیل: شاعیر لە نێوان ناوی خۆی و دژبەرە واتاییەکەی، سەنعەتی تضاد (موقابەلە) ی دروست کردووە.

ئیسم و موسەمما: موسەمما ئەو کەسەیە وا بەو ئیسمە تایبەتە دەناسرێت. دەگوترێ هەندێک کەس و شت، ئیسمی بێ موسەممان واتە ناوەرۆکیان لەگەڵ ناوەکەیاندا یەک ناگرێتەوە. شێخ ڕەزای تاڵەبانی دەڵێ:                   

"سێ ئیسم هەن بێ موسەمما، هەروەکوو ئاوی بەقا                           

 تەیری عەنقا، شاری جابڵقا و پڵاوی خانەقا!"

بەحری عەرووزیی شیعرەکە:

رمل مثمن سالم: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن


 

[1]  واهەیە  بتوانین نموونەیەک لەو بێ هیواییەی ڕووناکبیرانی ئێرانی لە شیعرەکانی "مهدی اخوان ثالث" دا بدۆزینەوە کە لە کۆتایی شیعری هەرە ناسراوی خۆی بە ناوی 'شهریار شهر سنگستان' دا ڕاوی سەر دەنێتە ناو چاڵێکەوە دەپرسێت: 'امید رستگاری نیست؟' و دەنگدانەوەی دەنگەکە دەڵێ: '..اری نیست!" یا لە شیعری 'قاصدک' دا ڕوو لە پەیام هێنەرەکە دەکات و دەڵێ: "حاصل تجربەهای همە تلخ با دلم میگویند/ کە دروغی تۆ دروغ/ کە فریبی تو فریب!"  ئیتر شیعری 'زمستان' هیچ کە سەرتاپای بێ هیواییە.

[2] . بڕوانە پێشەکی دیوانی ئاوات چاپی کاک جەعفەر ئیمام زەنبیلی لاپەڕە ٣٧

 

www.rojhalat.de / www.bokan.de